Ανησυχίες, φόβοι και άγχη είναι γνωστά σε όλους μας. Παθολογικά και ψυχικά δεν είναι καταστροφικά και τις περισσότερες φορές αυτές οι αντιδράσεις είναι φυσιολογικές. Είναι λογικές αντιδράσεις στον κίνδυνο και στο στρες αλλά γίνονται πρόβλημα όταν εντοπίζονται σε υπερβολικό βαθμό ή σε ασύνδετες καταστάσεις. Για παράδειγμα: Ακούω ένα αυτοκίνητο να πλησιάζει και φοβάμαι ότι θα με κτυπήσει. Φοβάμαι για την ζωή μου και νιώθω άγχος. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό και βοηθητικό εάν διασταυρώνω το δρόμο. Το ίδιο δεν ισχύει όμως εαν κάθομαι σε μια καφετέρια.

Τί είναι το άγχος;

Το συνηθισμένο καθημερινό ήπιο άγχος είναι βασικό για την επίβίωση μας, καθώς μας προετοιμάζει για να αντιμετωπίζουμε στρεσογόνες καταστάσεις και κινδύνους. Μας βοηθάει να είμαστε οργανωμένοι, να κάνουμε σχέδια και να βάζουμε στόχους. Για παράδειγμα εαν έχω εξετάσεις ή μια συνέντευξη για δουλειά, το άγχος είναι αυτό που με ωθεί στο να διαβάσω, να προετοιμαστώ, να κοιμηθώ νωρίς για να καταφέρω το στόχο μου: να τα πάω καλά.
Το άγχος συνοδεύεται απο σωματικά και ψυχολογικά σμπτώματα. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της έκκρισης μίας ορμόνης, της αδρεναλίνης, η οποία προωθεί σωματικές και ψυχικές αλλαγές που με τη σειρά τους μας προετοιμάζουν για την ονομαζόμενη ”πάλη – φυγή” (‘flight-fight response’), δηλαδή είτε να αντιμετωπίσω την πρόκληση ή να αποδράσω απο μία επικινδυνη κατάσταση. Το ερέθισμα που προκαλεί το stress μπορεί να είναι αληθινή ή φανταστική απειλή. Π.χ. Ένα άτομο με φοβία στα αεροπλάνα θα νιώσει μία ανησυχία με το που θα κλείσει την επόμενη του πτήση, και την ίδια αντίδραση θα έχει όταν φτάσει στο αεροδρόμιο και λίγο πριν επιβιβαστεί. Η πρώτη του αντίδραση είναι να φύγει (“να αποδράσει”) απο αυτή την κατάσταση γιατί τον αγχώνει. Εαν δεν το κάνει και επιμείνει, το πιο πιθανό είναι πως θα βιώσει κάποια συμπτώματα άγχους. Στόχος μας δεν είναι να ΜΗΝ ΑΓΧΩΝΟΜΑΣΤΕ ΠΟΤΕ, γιατί είναι μέρος της ζωής μας, αλλά να μάθουμε να ελέγχουμε το άγχος μας για να μην μας σταματάει απο το να κάνουμε αυτά που αγαπάμε ή που θέλουμε.

Πότε γίνεται προβλημα;
Πολύ συχνά μία φυσιολογική και υγιής αντίδραση στο στρες εξελίσσεται σε πρόβλημα επειδή το άτομο μπλέκεται σε ενα φαύλο κύκλο που ανακυκλώνει το στρές.

-Σωματικές αντιδράσεις
Αυτές είναι που ανοίγουν τον κύκλο της αναστάτωσης. Παρόλο που τα σωματικά ερεθίσματα όπως η μυϊκή ένταση είναι φυσιολογικά, μπορούν να παρερμηνευθούν. Πχ. Πόνος στο στήθος: κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι πρόκειται για καρδιακή ανακοπή, ή Αναπνευστικές δυσκολίες: μπορούν να οδηγήσουν κάποιον στο να σκεφτεί «πνίγομαι». Εάν τα σωματικά συμπτώματα είναι ακραία, η εμπειρία αυτή μπορεί αν είναι αρκετά τρομακτική ώστε να εγείρει τον φόβο των συμπτωμάτων του άγχους: ο φόβος του φόβου. Η επίμονη αναμονή αυτής της εμπειρίας προκαλεί περισσότερο στρες. Αυτά τα σωματικά συμπτώματα (τρέμουλο, αναγούλα, εφίδρωση κ. α.), μπορούν να μειώσουν την αυτοπεποίθηση του ατόμου, να αυξήσουν τις ανησυχίες του και γενικοτέρα να χειροτερέψουν τις σωματικές αντιδράσεις.

-Ψυχολογικοί παράγοντες
Εντείνουν και αυξάνουν τα επίπεδα του φόβου. Αγχογόνες καταστάσεις σταδιακά συνδέονται με την υπερεκτίμηση του κινδύνου (π.χ. ‘εαν αργήσω θα χάσω τη δουλειά μου’ ), και την υποτίμηση των ικανοτήτων του ατόμου (π.χ. ‘Δεν θα τα καταφέρω και θα γίνω ρεζίλι’). Ένας αγχομένος νούς μπορεί να είναι διαστρεβλωμένος, αρνητικά προκατειλημμένος, καταστροφικός, γενικεύοντας, υπερβάλλοντας και σκεπτόμενος μόνο σε μαύρο και άσπρο – το άτομο δεν μπορεί να σκεφτεί άλλες επιλογές πχ: ή θα αποτύχω ή θα επιτύχω.

-Μη βοηθητικές συμπεριφορές
Ακραίες καταστάσεις έντασης μπορούν να ξυπνήσουν μη βοηθητικές συμπεριφορές. Μια απο τις πιο φυσιολογικές αντιδράσεις σε ένα αντιληπτό κίνδυνο είναι η αποφυγή του. Βραχυπρόθεσμα, αυτό είναι λειτουργικό όταν πρόκειται για πραγματικό κίνδυνο. Εντούτις, η αποφυγή και η απόδραση από ανύπαρκτο κίνδυνο μεγαλώνει το φόβο διότι αποτρέπει το άτομο από να μάθει πώς να διαχειρίζεται αντίστοιχες καταστάσεις. Π.χ. άγχος για αεροπλάνα – εαν σταμάτησα να ταξιδεύω εξαιτίας του άγχους μου, τότε την επόμενη φορά που δεν θα έχω άλλη επιλογή θα είμαι ακόμα περισσότερο αγχωμένος αφού απόφυγα για τόσο καιρό τα ταξίδια και δεν έχω τις κατάλληλες δεξιότητες για το πώς να αντιμετωπίσω τα συμπτώματα του άγχους.

Τι μπορώ να κάνω;
Υπάρχουν διάφορες τεχνικές αντιμετώπισης των ψυχολογικών συμπτωμάτων, της προβληματικής συμπεριφοράς και των σωματικών αντιδράσεων που μπορούν να φανούν αποτελεσματικές. Όμως ότι μπορεί να είναι αποτελεσματικό για κάποιον μπορεί να μην είναι για κάποιον άλλον. Στόχος της Γνωσιακής Συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας είναι να μειώσει το άγχος και την ανησυχία μέσω της αναγνώρισης, εκτίμησης, τροποποίησης και ελέγχου αυτών των αρνητικών σκέψεων/πιστεύω, και μη βοηθητικών συμπεριφορών. Επίσης, εκπαιδεύει τους πελάτες πώς να ηρεμούν με διάφορες τεχνικές χαλάρωσης και ασκήσεις αναπνοής. Σπάζοντας αυτούς τους κύκλους που συντηρούν τα προβλήματα, ένας μπορεί να καταλάβει ότι μπορεί να ελέγξει το άγχος του αποτελεσματικά και να μη το αφήσει να του ελέγχει τη ζωή.

Δεν χρειάζεται να το περάσετε μόνοι, ζητάτε τη βοήθεια φίλων ή επαγγελματιών.