Με τη λέξη αυτοπεποίθηση εννοούμε: ‘Αυτο-αξία’, ‘Αυτο-εμπιστοσύνη’, ‘Αυτο-αποτελεσματικότητα’.
Με λίγα λόγια αυτοπεποίθηση είναι η γενική εικόνα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του όσο αφορά την ταυτότητα, κοινωνικός ρόλος, επάγγελμα, εμφάνιση, χόμπυ, και χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του.
Όταν λέμε ότι κάποιος έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση τότε εννοούμε τα άτομα που δεν εμπιστεύονται τις ικανότητές τους και εξαρτώνται πολύ από τη γνώμη των άλλων. Αποφεύγουν την ανάληψη ευθυνών και τις πρωτοβουλίες διότι φοβούνται την αποτυχία. Δεν αποδέχονται τον εαυτό τους έτσι όπως είναι και αισθάνονται ότι πρέπει να είναι πάντοτε ευπροσάρμοστοι και καθωσπρέπει για να γίνονται αποδεκτοί.
Γιατί χαμηλή αυτοπεποίθηση;
Όταν είμαστε μικροί αναπτύσουμε κάποια πιστεύω (core beliefs) για τον εαυτό μας, τον κόσμο, και για τους γύρω μας.
Αυτά τα πιστεύω επηρεάζουν τα αισθήματα και στάσεις μας σε διάφορα πράγματα. Εαν τα μηνύματα απο το παρελθόν (“Δεν είσαι καλός σε τίποτα!”) και οι εμπειρίες ενός ατόμου ήταν αρνητικές (κορόιδευαν στο σχολείο), τότε και οι “κανόνες” / πεποιθήσεις του θα είναι αρνητικές (π.χ. “είμαι χαζός”, “αν κάποιος με κριτικάρει, σημαίνει πως απότυχα”)
Τις περισσότερες φορές η χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι συνέπεια άλλων προβλημάτων, όπως διάθεσης (π.χ. κατάθλιψη) ή εμπειριών (πρώιμων ή πρόσφατων).
Για παράδειγμα, εαν στην παιδική τους ηλικία είχαν υποστεί αυστηρή κριτική απο το σχολείο/φίλους, και οι γονείς μπορεί να είχαν υπερβολικές απαιτήσεις απο αυτούς ή να ήτανε υπερπροστατευτικοί και να παρεμποδίζαν την ανεξαρτησία τους, τότε σίγουρα το άτομο αυτό θα έχει κάποια θέματα με την αυτοεικόνα του. Οι πρόσφατες εμπειρίες επίσης παίζουν μεγάλο ρόλο στη χαμηλή αυτοπεποίθηση. Εαν το περιβάλλον στη δουλειά, ή οι σχέσεις (ερωτικές ή φιλικές) του ατόμου, δεν χαρακτηρίζονται απο επαίνους ή κοπλιμέντα, είναι ανισσόροπες και φέρνουν το άτομο σε μειωνεκτική θέση, τότε σίγουρα θα επηρεάσει την αυτοεκτίμηση ενός.
Γενικά:
Οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοπεποίθηση αισθάνονται ασφαλείς μόνο αν οι άλλοι τους αγαπούν χωρίς να τους κρίνουν ή να τους απορρίπτουν. Αισθάνονται σημαντικοί όταν οι άλλοι τους αναγνωρίζουν επειδή κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους ή πετυχαίνουν τα σχέδιά τους. Κατά βάθος πιστεύουν ότι για να αξίζουν και να τους δεχτούν οι άλλοι δεν θα έπρεπε να είχαν ελαττώματα και να έκαναν λάθη. Λόγω της ευαισθησίας που τους χαρακτηρίζει αισθάνονται συχνά πληγωμένοι, ταραγμένοι και θυμωμένοι από τις απόψεις και τις κριτικές των άλλων.
Η έλλειψη της αυτοπεποίθησης δεν σημαίνει ότι έχουν χαμηλές ικανότητες αλλά ότι συγκρίνουν τις πραγματικές τους ικανότητές με ένα ιδανικό εαυτό ή με τις εξωπραγματικές προσδοκίες ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων που είναι σημαντικές για αυτούς.
Πώς μπορεί η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία να με βοηθήσει;
Επειδή η πιο πάνω ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στο σημαντικό ρόλο της σκέψης στο πώς νιώθουμε και το τί κάνουμε, όσο αφορά τη χαμηλή αυτοπεποίθηση στόχος είναι να αποκαλύψει τα αρνητικά πιστεύω/πεποιθήσεις που έχει ένας για τον εαυτό του. Για παράδειγμα ‘είμαι ανάξιος’, ‘είμαι ανόητος’, ‘είμαι χοντρός και άσχημος’, ‘δεν μου αξίζει να με αγαπούν’, ‘είμαι ασήμαντος’ κτλ. Στη συνέχεια βλέπουμε πότε ενεργοποιούνται π.χ. στη δουλειά, σε ένα ερωτικό ραντεβού, μια παρουσίαση, και πώς τον επηρεάζει (στη συμπεριφορά και συναισθηματικά).
Το αποτέλεσμα είναι να καταλάβουμε πως οι διάφορες καταστάσεις δεν φταίνε για το πώς νιώθουμε, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε γι αυτές.
Στην περίπτωση της χαμηλής αυτοπεποίθησης, το άτομο πιστεύει πως αυτή είναι η αλήθεια και όχι πως είναι μόνο η δική του γνώμη. Εκπαιδεύουμε για τις προκαταλήψεις στον τρόπο σκέψεως (bias) και πώς μπορεί να επηρεάζει την αντίληψη που έχει ένας για τον εαυτό του και στο πώς ερμηνεύει καταστάσεις.
Για παράδειγμα, ένα τέτοιο άτομο προσέχει οτιδήποτε που είναι σύμφωνο με τις αρνητικές ιδέες για τον εαυτό του ή που δεν του αρέσει πάνω του π.χ.:
‘η μύτη μου είναι πολύ μεγάλη’
‘δεν είμαι αρκετά ομιλητικός’
‘πάλι δεν τα κατάφερα 100% και απότυχα’
Σαν αποτέλεσμα, δεν αναγνωρίζει τις ικανότητες του, προσόντα, κατορθώματα και συγκεντρώνεται μόνο στα λάθη του και όχι σε τί έχει καταφέρει.
Όσο αφορά το πώς εξηγεί διάφορες καταστάσεις (ερμηνείες), παραποιεί και δίνει νόημα σε αυτές με βάση την ιδέα/πιστεύω που έχει για τον εαυτό του
π.χ. Κομπλιμέντο: ούτε καν έδωσε σημασία ή σκέφτηκε ‘είναι απλά ευγενικός μαζί μου γιατί θέλει κάτι’.
Απλά γιατί έχουμε κάποια πιστεύω/πεποιθήσεις, δεν σημαίνει πως είμαστε πάντα σωστοί, ή ότι έχουμε πάντα δίκιο.
Μαθαίνοντας, λοιπόν, με ποιό τρόπο διαστρεβλώνεται η σκέψη μας μπορούμε να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε, να σκεφτόμαστε δηλαδή πιο ρεαλιστικά και ισσοροπημένα και να χειριστούμε την αναστάτωσή και αυτοεικόνα μας με καλύτερο τρόπο.
Όταν είμαστε μικροί αναπτύσουμε κάποια πιστεύω (core beliefs) για τον εαυτό μας, τον κόσμο, και για τους γύρω μας.
Αυτά τα πιστεύω επηρεάζουν τα αισθήματα και στάσεις μας σε διάφορα πράγματα. Εαν τα μηνύματα απο το παρελθόν (“Δεν είσαι καλός σε τίποτα!”) και οι εμπειρίες ενός ατόμου ήταν αρνητικές (κορόιδευαν στο σχολείο), τότε και οι “κανόνες” / πεποιθήσεις του θα είναι αρνητικές (π.χ. “είμαι χαζός”, “αν κάποιος με κριτικάρει, σημαίνει πως απότυχα”)
Τις περισσότερες φορές η χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι συνέπεια άλλων προβλημάτων, όπως διάθεσης (π.χ. κατάθλιψη) ή εμπειριών (πρώιμων ή πρόσφατων).
Για παράδειγμα, εαν στην παιδική τους ηλικία είχαν υποστεί αυστηρή κριτική απο το σχολείο/φίλους, και οι γονείς μπορεί να είχαν υπερβολικές απαιτήσεις απο αυτούς ή να ήτανε υπερπροστατευτικοί και να παρεμποδίζαν την ανεξαρτησία τους, τότε σίγουρα το άτομο αυτό θα έχει κάποια θέματα με την αυτοεικόνα του. Οι πρόσφατες εμπειρίες επίσης παίζουν μεγάλο ρόλο στη χαμηλή αυτοπεποίθηση. Εαν το περιβάλλον στη δουλειά, ή οι σχέσεις (ερωτικές ή φιλικές) του ατόμου, δεν χαρακτηρίζονται απο επαίνους ή κοπλιμέντα, είναι ανισσόροπες και φέρνουν το άτομο σε μειωνεκτική θέση, τότε σίγουρα θα επηρεάσει την αυτοεκτίμηση ενός.
Γενικά:
Οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοπεποίθηση αισθάνονται ασφαλείς μόνο αν οι άλλοι τους αγαπούν χωρίς να τους κρίνουν ή να τους απορρίπτουν. Αισθάνονται σημαντικοί όταν οι άλλοι τους αναγνωρίζουν επειδή κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους ή πετυχαίνουν τα σχέδιά τους. Κατά βάθος πιστεύουν ότι για να αξίζουν και να τους δεχτούν οι άλλοι δεν θα έπρεπε να είχαν ελαττώματα και να έκαναν λάθη. Λόγω της ευαισθησίας που τους χαρακτηρίζει αισθάνονται συχνά πληγωμένοι, ταραγμένοι και θυμωμένοι από τις απόψεις και τις κριτικές των άλλων.
Η έλλειψη της αυτοπεποίθησης δεν σημαίνει ότι έχουν χαμηλές ικανότητες αλλά ότι συγκρίνουν τις πραγματικές τους ικανότητές με ένα ιδανικό εαυτό ή με τις εξωπραγματικές προσδοκίες ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων που είναι σημαντικές για αυτούς.
Πώς μπορεί η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία να με βοηθήσει;
Επειδή η πιο πάνω ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στο σημαντικό ρόλο της σκέψης στο πώς νιώθουμε και το τί κάνουμε, όσο αφορά τη χαμηλή αυτοπεποίθηση στόχος είναι να αποκαλύψει τα αρνητικά πιστεύω/πεποιθήσεις που έχει ένας για τον εαυτό του. Για παράδειγμα ‘είμαι ανάξιος’, ‘είμαι ανόητος’, ‘είμαι χοντρός και άσχημος’, ‘δεν μου αξίζει να με αγαπούν’, ‘είμαι ασήμαντος’ κτλ. Στη συνέχεια βλέπουμε πότε ενεργοποιούνται π.χ. στη δουλειά, σε ένα ερωτικό ραντεβού, μια παρουσίαση, και πώς τον επηρεάζει (στη συμπεριφορά και συναισθηματικά).
Το αποτέλεσμα είναι να καταλάβουμε πως οι διάφορες καταστάσεις δεν φταίνε για το πώς νιώθουμε, αλλά ο τρόπος που σκεφτόμαστε γι αυτές.
Στην περίπτωση της χαμηλής αυτοπεποίθησης, το άτομο πιστεύει πως αυτή είναι η αλήθεια και όχι πως είναι μόνο η δική του γνώμη. Εκπαιδεύουμε για τις προκαταλήψεις στον τρόπο σκέψεως (bias) και πώς μπορεί να επηρεάζει την αντίληψη που έχει ένας για τον εαυτό του και στο πώς ερμηνεύει καταστάσεις.
Για παράδειγμα, ένα τέτοιο άτομο προσέχει οτιδήποτε που είναι σύμφωνο με τις αρνητικές ιδέες για τον εαυτό του ή που δεν του αρέσει πάνω του π.χ.:
‘η μύτη μου είναι πολύ μεγάλη’
‘δεν είμαι αρκετά ομιλητικός’
‘πάλι δεν τα κατάφερα 100% και απότυχα’
Σαν αποτέλεσμα, δεν αναγνωρίζει τις ικανότητες του, προσόντα, κατορθώματα και συγκεντρώνεται μόνο στα λάθη του και όχι σε τί έχει καταφέρει.
Όσο αφορά το πώς εξηγεί διάφορες καταστάσεις (ερμηνείες), παραποιεί και δίνει νόημα σε αυτές με βάση την ιδέα/πιστεύω που έχει για τον εαυτό του
π.χ. Κομπλιμέντο: ούτε καν έδωσε σημασία ή σκέφτηκε ‘είναι απλά ευγενικός μαζί μου γιατί θέλει κάτι’.
Απλά γιατί έχουμε κάποια πιστεύω/πεποιθήσεις, δεν σημαίνει πως είμαστε πάντα σωστοί, ή ότι έχουμε πάντα δίκιο.
Μαθαίνοντας, λοιπόν, με ποιό τρόπο διαστρεβλώνεται η σκέψη μας μπορούμε να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε, να σκεφτόμαστε δηλαδή πιο ρεαλιστικά και ισσοροπημένα και να χειριστούμε την αναστάτωσή και αυτοεικόνα μας με καλύτερο τρόπο.